Biological Networks ์๋ฌผ๊ณ์ ๋ค์ํ ๋คํธ์ํฌ
- Protein-protein Interaction (PPI) Networks
- Gene regulatory networks
- Co-expression networks
- Metabolic networks
- Signaling networks
- .....
1. Protein-protein Interaction (PPI) Networks
- ๋จ๋ฐฑ์ง ๊ฐ์ ๋ค์ํ interaction์ ๋ํ๋ธ ๋คํธ์ํฌ
- ์ ์ ์-๋จ๋ฐฑ์ง์ด 1:1 ๋์ํ๋ฏ๋ก ์ฃผ๋ก ์ ์ ์ ๋ฐํ๋์ PPI ๋คํธ์ํฌ์ ๋์ ํ๋ ๊ฒฝ์ฐ๊ฐ ๋ง์
- STRING ๋ฐ์ดํฐ๋ฒ ์ด์ค๊ฐ ๋ง์ด ์ฐ์ --> ์ ์ ์(๋จ๋ฐฑ์ง ์ด๋ฆ์ด๋ ์๋ฏธ๋ ธ์ฐ ์์ด ๋ฑ์ผ๋ก ๊ฒ์ํ์ฌ ํด๋น ๋จ๋ฐฑ์ง๊ณผ ์ํธ์์ฉ์ ํ๋ ๋คํธ์ํฌ๋ฅผ ๋ณด์ฌ์ค)
- STRING ๋ฐ์ดํฐ๋ฒ ์ด์ค์ Actions ๋ชฉ๋ก
Actions | Description |
reaction | ํํ๋ฐ์ |
expression | ๋ฐํ ์กฐ์ |
activation | ํ์ฑํ |
post-translational modifications | ๋ฒ์ญ ํ ๋ณํ |
binding | ๋ฌผ๋ฆฌ์ ์ผ๋ก ์๋ก ์ฐ๊ฒฐ |
catalysis | ์ด๋งค ์์ฉ |
2. Gene Regulatory Networks(GRN)
- Gene regulation: ์ ์ ์ ๋ฐํ ์กฐ์
- GRN - ์ ์ ์ ๋ฐํ ์กฐ์ ์ ํ๋ regulator์ ์ ์ ์ ๊ฐ์ ๋คํธ์ํฌ
- Regulator๋ก๋ ์ฃผ๋ก ์ ์ฌ์ธ์(transcription factor)์ microRNA๋ฅผ ๋ค๋ฃธ
(์ ์ฌ์ธ์: activator or repressor / microRNA: repressor) - ์ ์ฌ์ธ์๋?
- DNA ์์ด์ ๋ถ์ด์ transcription์ ์กฐ์ ํ๋ ๋จ๋ฐฑ์ง
- RNA polymerase์ ๊ฒฐํฉ์ ์ด์ง(activator)ํ๊ฑฐ๋ ๋ฐฉํด(repressor)ํจ
- ์ธ๊ฐ์ ๊ฒฝ์ฐ ์ฝ 1600์ฌ๊ฐ (~2600์ฌ๊ฐ) - TF-TG(transcription factor - target gene) ๋คํธ์ํฌ
- microRNA๋?
- ๋จ๋ฐฑ์ง์ ๋ง๋ค์ด๋ด์ง ์๋ non-coding RNA๋ก, ๊ธธ์ด๊ฐ ์งง์(์ฝ 22๊ฐ ์ผ๊ธฐ)
- ์ธ๊ฐ์ ๊ฒฝ์ฐ ์ฝ 2์ฒ์ฌ๊ฐ๊ฐ ์๋ ค์ง
- RNA interference(RNAi, RNA ๊ฐ์ญ)์ ํตํด ํ๊ฒ ์ ์ ์ ๋ฐํ ์ต์
- ํค์ดํ ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ๋ - TRANSFAC, TRUST, HTRI-db ๋ฑ: ์ด๋ค TF ๊ฐ ์ด๋ค ์ ์ ์์ DNA์ bindingํ๋์ง ์คํ ๋ฐ ์์ธกํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ฅผ ๋ชจ์ ๋ฐ์ดํฐ๋ฒ ์ด์ค
- www.grnpedia.org/trrust/
3. Co-expression Networks
- ์ ์ ์ ๋ฐํ๋์ correlation์ ํตํด ๋ง๋ค์ด์ง๋ ๋คํธ์ํฌ
Biological Pathway
1. Biological pathway ์๋ฌผํ์ ํจ์ค์จ์ด
- ์ธํฌ ๋ด ๋ถ์๋ค ์ฌ์ด์ ์ผ๋ จ์ ์ํธ์์ฉ
- ์๋ก์ด ๋ถ์ ์์ฑ, ์ ํธ ์ ๋ฌ ๋ฑ ํน์ ํ ์ญํ ์ ์ํํ๋ ์ํธ์์ฉ๋ค์ ์ ๋ฆฌํ ๊ฒ
- KEGG๋ REACTOME ๋ฑ์ ๋ฐ์ดํฐ๋ฒ ์ด์ค
- www.genome.jp/kegg/
2. Metabolic pathway
- ํจ์์ ์ํด ์ด์ง๋ ์ผ๋ จ์ ํํ๋ฐ์๋ค
- ๊ธฐ์ง(substrate) -> ํจ์์ ๊ฒฐํฉ -> ์์ฑ๋ฌผ(product)
- ํ ํจ์์ ์ํด ๋ง๋ค์ด์ง ์์ฑ๋ฌผ์ ๋ ๋ค๋ฅธ ํจ์์ ๊ธฐ์ง์ด ๋จ
- ์: TCA cycle in REACTOME and KEGG
3. Signaling pathway
- ์ธํฌ๋ง์ ์์ฉ์ฒด์์ ์๊ทน์ ๊ฐ์งํ์ฌ ์ธํฌ ๋ด์ ๊ทธ ์ ํธ๊ฐ ์ ๋ฌ๋๋ ๊ณผ์
- Stress/disease ์ํ์์ ์ค์ํ ์ญํ
- ์: TGF-beta signaling pathway in REACTOME and KEGG
Biological pathway and network
- Biological pathway
- Gene regulatory network์ protein-protein interaction network๋ฅผ ํฉ์น ์ ์ฒด ๋คํธ์ํฌ์์ ํน์ ํ ๊ธฐ๋ฅ์ ์ํํ๋ ์ผ๋ถ๋ถ
- Biological pathway๋ฅผ GRN์ด๋ PIN์ผ๋ก ๋ณํํ๊ณ ์ถ์ผ๋ฉด ๋จ์ํ ํ์(protein complex ๋ฐ ๊ทธ ์ธ ๋จ๋ฐฑ์ง์ด ์๋ ๋ถ์ ์ ๊ฑฐ ๋ฑ) - Gene Ontology
- ๊ฐ์ ๊ธฐ๋ฅ์ ์ํํ๊ฑฐ๋ ํ๋์ ์ธํฌ ๊ตฌ์กฐ๋ฅผ ์ด๋ฃจ๋ ์ ์ ์ ๊ทธ๋ฃน(GO term) ์ ๋ฆฌ
- ์ธ ๊ฐ์ง class๊ฐ ์๊ณ ๊ฐ๊ฐ์ class ์์ GO term๋ค ์ ์๋์ด ์์
Class | |
Molecular function | gene product ๊ธฐ๋ฅ ๋ฌ์ฌ, ๋ค๋ฅธ ๋ถ์ ๊ฐ์ฒด์์ ์ง์ ์ ์ธ ๋ฌผ๋ฆฌ์ ์ํธ์์ฉ, ์ํ์์ฉ |
Cellular component | ์ธํฌ ๊ตฌ์กฐ, ๋จ๋ฐฑ์ง ๋ณตํฉ์ฒด ๋ฑ, ๋ณธ์๊ธฐ๋ฅ ์ํ ์ ๋ถ์๊ฐ ์ฌ์ฉํ๋ ์ธํฌ ๊ตฌ์กฐ์ ๊ตฌํ ๋ฑ์ ์๋์ ์์น |
Biological process | gene product ์ํธ์์ฉ ๋ฌ์ฌ, ๊ฒฐ๊ณผ๋ ์ข ๋ฃ ํํ, biological pathway์ ์ ์ฌ |
- GO term ๊ฐ hierarchy ์กด์ฌ
Pathway analysis
- DEG(๋ค๋ฅด๊ฒ ๋ฐํ๋ ์ ์ ์)๋ค์ด ์ด๋ค ์๋ฌผํ์ ํจ์ค์จ์ด์ ์ํ๋์ง ํ์ธ
- ์ด๋ค ํจ์ค์จ์ด์ DEG๊ฐ ํนํ ๋ ๋ง์ ๋น์จ๋ก ํฌํจ๋์ด ์๋์ง ์๊ณ ์ ํจ
- ๋ ์กฐ๊ฑด์ ์ ์ ์ ๋ฐํ ๋ฐ์ดํฐ๋ก limma test
- Limma test ๊ฒฐ๊ณผ DEG์ ๋ชฉ๋ก๊ณผ ๋ฐํ๋(ํน์ fold change) ์ผ๋ก ํจ์ค์จ์ด ๋ถ์
- ํจ์ค์จ์ด ๋ฐ์ดํฐ๋ฒ ์ด์ค ์ ๋ณด ํ์,, 2000์ฌ๊ฐ ํจ์ค์จ์ด ๋ณ ์ ์ ์ ๋ชฉ๋ก๊ณผ ๋คํธ์ํฌ
- Limma: Bioconductor์์ ์ ๊ณตํ๋ R package, Gene expression Data๋ฅผ ๋ถ์ํ๋ ๋ฐ ๋๋ฆฌ ํ์ฉ๋๋ ๋ํ์ ์ธ
๋๊ตฌ, ์ฐจ๋ณ ๋ฐํ ์ ์ ์๋ฅผ ์ฐพ๋ ๋ฐ ํ์ํ ๊ฒ์ ๋ ฅ์ ๋ณด์ฌ์ฃผ๋ฉฐ ์ ์ ์์ ํ๋ณธ์ ๋ํด์๋ ํจ๊ณผ์ ์ - ํจ์ค์จ์ด ๋ถ์ ๊ฒฐ๊ณผ
- ๊ฐ ํจ์ค์จ์ด์ ๋ํด์ DEG์ ๋น์จ์ด ๋์์ง(ORA) + ์ ๋ถ up์ธ์ง ํน์ ์ ๋ถ down์ธ์ง DEG๋ค์ ๋ฐํ ํจํด ํ๋จ
(GSEA)ํด p-value ๊ณ์ฐ
- Over-representation analysis(ORA)
- Gene set enrichment analysis(GSEA) - ORA
- ๊ฐ ํจ์ค์จ์ด์ ๋ํด์ DEG์ ๋น์จ์ด ๋์์ง ๋น์จ์ ์ด์ฉํ ํต๊ณ์ ํ
์คํธ
- ์ด๋ค ํจ์ค์จ์ด์ DEG๊ฐ ํนํ ๋ ๋ง์ ๋น์จ๋ก ํฌํจ๋์ด ์๋์ง ์๊ณ ์ ํจ
- Hypergeometric distribution์ ์๋ฅผ ํ์ฉ: ์ ์ฒด n๊ฐ์ ๋ํด ํน์ type์ ๊ฐ์๊ฐ k๊ฐ๋ก ์๋ ค์ ธ ์์ ๋ ๊ทธ ์ค n ๊ฐ๋ฅผ ๋ฝ์์ ๋ ํด๋น type์ ๊ฐ์๊ฐ k๊ฐ๊ฐ ๋์ฌ ํ๋ฅ
- Pathway์ p-value: hypergeometric distribution์์ ํ์ฌ k๋ณด๋ค ๋ ๊ทน๋จ์ ์ธ ๊ฒฝ์ฐ์ธ ํ๋ฅ ๋ค์ ํฉ
5. GSEA(gene set enrichment analysis)
- ๊ฐ ํจ์ค์จ์ด์ ์ํ ์ ์ ์์ fold change, ํน์ t๊ฐ์ ์ด์ฉ, ์ ์ ์๋ค์ fold change๊ฐ ํ์ชฝ ๋ฐฉํฅ(์์ or ์์)์ผ๋ก ์ผ๊ด์ฑ์ด ์์ผ๋ฉฐ fold change์ ์ ๋๊ฐ์ด ๋์์ง ํ์ธ
- GSEA์์์ gene set = ๊ฐ ํจ์ค์จ์ด์ ์ ์ ์ ์งํฉ
- ๋ ์คํ ์กฐ๊ฑด์ ์ ์ ์ ๋ฐํ๋์ ๋น๊ตํ ๊ฒฐ๊ณผ ํ์(fold change ๋๋ t๊ฐ)
- ์ฝ๋ฌผ ํฌ์ฌ ํ์ ํฌ์ฌ ์ ์ ๋น๊ตํ Fold change = log2(์ฝ๋ฌผ ํฌ์ฌ ํ ์ ์ ์ ๋ฐํ๋ / ์ฝ๋ฌผ ํฌ์ฌ ์ ์ ์ ์ ๋ฐํ๋)
- Fold change๊ฐ ์์์ธ ๊ฒฝ์ฐ: ์ฝ๋ฌผ ํฌ์ฌ ํ ์ ์ ์ ๋ฐํ๋ > ํฌ์ฌ ์ ↔ ์์์ธ ๊ฒฝ์ฐ: ์ฝ๋ฌผ ํฌ์ฌ ํ ์ ์ ์ ๋ฐํ๋ < ํฌ์ฌ ์
- ํน์ ํจ์ค์จ์ด๊ฐ ์ฝ๋ฌผํฌ์ฌ์ ์ฐ๊ด์ด ์๋ค๋ฉด ํจ์ค์จ์ด ์ ์ ์๋ ๊ฒฝํฅ์ฑ ์์ด ํฉ์ด์ ธ์ ๋ถํฌ, ๋ฐ๋๋ก ์ฐ๊ด ์์ผ๋ฉด ํ์ชฝ์ผ๋ก ์ ๋ ค์ ๋ถํฌ
- P-value: ES๋ฅผ randomํ ์ ์ ์ ์์๋ก k๋ฒ ๊ณ์ฐํ์ ๋, ์๋ ES๋ณด๋ค ๋ ๋๊ฒ ๊ณ์ฐ๋ ๋น์จ (ES: entrichment score)
2019-1 ๋ฐ์ด์ค๋ฐ์ดํฐ์ ์ฐ๊ธฐ์ด๋ฐ์ค์ต ๊ณผ์ Pathway analysis
'Bioinfomatics' ์นดํ ๊ณ ๋ฆฌ์ ๋ค๋ฅธ ๊ธ
siRNA, RNAi, off-target effect (0) | 2021.02.03 |
---|---|
Biopython ์ผ๋ก ์ญ์๋ณด์์ด ๊ตฌํ๊ธฐ (0) | 2021.01.19 |
DNA (upstream, downstream, promoter), Central Dogma (0) | 2021.01.18 |
๋ฐ์ด์ค ๋ ผ๋ฌธ ๊ฒ์ ์ฌ์ดํธ + sci-hub ์๊ฐ (0) | 2021.01.13 |
DNA Methylation (ํ์ฑ ์ ์ ํ epigenetics, DNA ๋ฉํธํ, hypomethylation, hypermethylation) (0) | 2021.01.13 |